Dyrektywa ściekowa 2025 – ROP dla mikrozanieczyszczeń obciąży firmy kosmetyczne i farmaceutyczne

1 stycznia 2025 r. weszła w życie nowa dyrektywa ściekowa UE (2024/3019), która wprowadza system rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP) za mikrozanieczyszczenia wprowadzane do ścieków. Na implementację przepisów i ustanowienie krajowych systemów ROP państwa członkowskie mają czas do końca lipca 2027 r. Krajowe systemy zaczną funkcjonować najpóźniej 31 grudnia 2028 r., kiedy to większość kosztów tzw. oczyszczania czwartego stopnia pokryją producenci kosmetyków i wyrobów medycznych.

Dyrektywa 2024/3019 zadba o czystość wód

Od 1 stycznia 2025 r. obowiązuje Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/3019 w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych (tzw. dyrektywa ściekowa), która zobowiązuje państwa członkowskie UE do wprowadzenia licznych zmian w sposobie gospodarowania ściekami. Jest to pierwsza od 33 lat nowelizacja unijnych przepisów dotyczących oczyszczania ścieków komunalnych, której celem jest zaadresowanie obecnych wyzwań w gospodarce ściekowej.

Jednym z kluczowych elementów dyrektywy ściekowej jest wprowadzenie rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP) za mikrozanieczyszczenia w ściekach. Zgodnie z zamysłem unijnego ustawodawcy, kluczowym elementem ROP będzie obowiązek pokrywania 80% kosztów związanych z budową i funkcjonowaniem instalacji oczyszczania czwartego stopnia przez podmioty odpowiadające za wprowadzanie większości mikrozanieczyszczeń do ścieków komunalnych. Do tej grupy należą głównie producenci leków i kosmetyków. Pozostałe 20% kosztów inwestycyjnych i operacyjnych pokrywane będzie w dotychczasowy sposób, tj. z budżetów samorządów (zwykle gmin).

Mikrozanieczyszczenia i nowe wyzwania dla systemu oczyszczania

Zgodnie z danymi Komisji Europejskiej, pozostałości produktów farmaceutycznych i kosmetycznych stanowią obecnie główne źródło mikrozanieczyszczeń w ściekach komunalnych. Substancje te, nawet w bardzo niskich stężeniach, mogą szkodzić ekosystemom wodnym, zaburzać gospodarkę hormonalną organizmów oraz akumulować się w łańcuchach pokarmowych.

Aby skutecznie je usuwać, potrzebne jest tzw. oczyszczanie czwartego stopnia, na które składa się m.in. ozonowanie, adsorpcja na węglu aktywnym, filtracja membranowa i zaawansowane procesy utleniania (AOP). Dostosowanie istniejących oczyszczalni do wymogów tej metody jest jednak bardzo kosztowne – wiąże się ze znacznymi inwestycjami w infrastrukturę, a następnie z wysokimi kosztami eksploatacji i konserwacji. Zgodnie z zamysłem unijnego ustawodawcy, koszty tego etapu oczyszczania zostaną w minimum 80% przeniesione na producentów.

Czytaj też:  Kiedy należy złożyć zgłoszenie modernizacji istniejącej oczyszczalni ścieków? Najważniejsze informacje o zgłoszeniu instalacji niewymagającej pozwolenia

Wysokość obowiązkowych wpłat producentów z tytułu ROP będzie uzależniona od:

• ilości obecnych w ściekach substancji tożsamych z tymi, które dana firma wykorzystuje w swoich produktach,
• stopnia szkodliwości tych substancji.

Jednocześnie producenci farmaceutyków i kosmetyków zostaną zobowiązani do finansowania co najmniej 80% kosztów monitorowania mikrozanieczyszczeń oraz zbierania i raportowania danych dotyczących produktów i ich pozostałości.

Jak będzie działał system ROP dla mikrozanieczyszczeń?

Rozszerzona odpowiedzialność producenta za mikrozanieczyszczenia ściekowe obejmie:

• producentów produktów leczniczych stosowanych u ludzi objętych zakresem dyrektywy 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady,
• producentów produktów kosmetycznych objętych zakresem rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009.

Pod pojęciem producenta dyrektywa rozumie nie tylko wytwórcę produktu, ale też jego importera, dystrybutora i sprzedawcę (w tym sprzedawcę na odległość korzystającego z własnego sklepu internetowego albo z platformy sprzedażowej). Wszystkie te podmioty już niedługo będą musiały nawiązać współpracę z organizacjami odpowiedzialności producenta, które zajmą się gromadzeniem i zarządzaniem wkładami finansowymi wniesionymi w ramach ROP. Organizacje te mają działać na podobnych zasadach, jak w innych systemach ROP (np. dla opakowań czy elektroodpadów) i przekazywać środki finansowe operatorom oczyszczalni.

Z obowiązków w zakresie ROP mogą zostać zwolnione podmioty, które wprowadzają na rynek mniej niż 1 tonę substancji rocznie lub udowodnią, że ich produkty są biodegradowalne i nie generują mikrozanieczyszczeń. Do końca 2027 roku Komisja Europejska opracuje wspólne kryteria oceny biodegradowalności i zagrożeń środowiskowych, które będą podstawą do stosowania tych wyjątków.

Nowa rola organizacji odpowiedzialności producenta (OOP)

Organizacje odpowiedzialności producenta staną się filarem finansowym i operacyjnym nowego systemu. To właśnie one będą:

• gromadzić dane o produktach, ich ilościach i składzie,
• naliczać opłaty z tytułu ROP w zależności od rodzaju stosowanej substancji,
• przekazywać środki na modernizację i eksploatację oczyszczalni,
• prowadzić audyty finansowe i raportować wyniki,
• realizować działania edukacyjne i informacyjne.

Państwa członkowskie, w tym Polska, będą musiały ustanowić krajowe procedury uznawania i nadzoru nad organizacjami odpowiedzialności producenta, co wymaga wdrożenia nowych przepisów krajowych implementujących postanowienia dyrektywy.

Wyzwania dla branży farmaceutycznej i kosmetycznej

Dla producentów leków i kosmetyków nowe przepisy oznaczają nie tylko obowiązki finansowe, ale też konieczność dostosowania procesów produkcyjnych, raportowych i badawczych.

Firmy będą musiały:

• przeanalizować skład swoich produktów pod kątem występowania substancji wchodzących w zakres mikrozanieczyszczeń ściekowych,
• opracować system raportowania danych o substancjach i ich biodegradowalności,
• zmodyfikować modele finansowe uwzględniając w nich koszty ROP-u,
• inwestować w badania nad biodegradowalnymi i mniej szkodliwymi składnikami produktów,
• rozwijać strategię „green by design”, minimalizującą ślad środowiskowy produktów.

Warto w tym miejscu podkreślić, że dostosowanie działalności do wymogów dyrektywy ściekowej nie jest jedynym wyzwaniem dla tej grupy przedsiębiorców, a zwłaszcza dla producentów kosmetyków. Równolegle muszą oni zadbać o zgodność swoich opakowań z wymogami rozporządzenia PPWR i ekomodulacji oraz dostosować się do systemów rozszerzonej odpowiedzialności producentów opakowań funkcjonujących w poszczególnych państwach Wspólnoty.

Czytaj też: Branża kosmetyczna w obliczu PPWR – obowiązkowe ekoprojektowanie opakowań na kosmetyki

Harmonogram wdrożenia dyrektywy ściekowej (UE) 2024/3019

• 1 stycznia 2025 r. – wejście w życie dyrektywy,
• 31 lipca 2027 r. – ostateczny termin transpozycji dyrektywy do prawa krajowego,
• 31 grudnia 2027 r. – przyjęcie aktów wykonawczych ustanawiających unijne kryteria biodegradowalności i zagrożeń,
• 31 grudnia 2028 r. – rozpoczęcie funkcjonowania krajowych systemów ROP,
• 2033–2045 r. – sukcesywne wdrażanie oczyszczania czwartego stopnia.

Źródła:

1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/3019 z dnia 27 listopada 2024 r. dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=OJ:L_202403019